1770’de Macar fizikçi Wolfgang von Kempelen, Osmanlı Paşası görünümündeki Schachtürke’ü, yani Mekanik Türk’ü ilk defa görücüye çıkarttı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir?&nbsp;Mekanik Türk, otomatik bir satranç oyun dolabıydı. Adeta bir yapay zeka robotunu andıran bu satranç oyun mekanizması, Avrupa’da tam 60 yıl boyunca çok büyük ilgi gördü.&nbsp;</li></ul>O yıllarda Viyana kraliçesinin emrinde çalışan Kempelen, Mekanik Türk’le birlikte turnelere çıkıyor ve önemli insanlarla heyecanlı satranç karşılaşmaları yapıyordu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kimlerle oynadı?&nbsp;Napolyon, üç kez Mekanik Türk ile satranç oynadı. O dönem Fransa’da Amerika Büyükelçisi olarak bulunan Benjamin Franklin de Türk’e karşı satranç oynadı. İlk bilgisayarı geliştiren bilim insanı Charles Babbage’ı da o turnede yenmiş olması oldukça ironikti.&nbsp;</li></ul>Oryantalizm oldukça popüler olduğu için bir Osmanlı Türk’ü gibi giydirilen robot, cansız ancak herkesten zekiydi. Türk’ün satranç mekanizması herkesi yeniyor, hatta karşı taraf hile yaptığında anlayıp elini havaya kaldırarak itiraz eden bir jest bile sergiliyordu.&nbsp;1830’lu yıllara gelindiğinde ABD'li yazar Edgar Allan Poe’nun bu makine hakkındaki detaylı inceleme yazısının ardından, neredeyse 60 yıllık Mekanik Türk efsanesi de sona erdi. Edgar Allan Poe, Türk'ün, dolabın içine gizlenmiş gerçek bir satranç oyuncusu tarafından kontrol edilen sahte bir mekanizması olduğunu ileri sürmüştü. Bu, o dönem için çok çok ileri bir teknolojiydi ama altında yatan hikaye, herkesi hayal kırıklığına uğratarak akıllarda bir kandırmaca olarak yer etti.&nbsp;Konu o kadar ilginçti ki uğruna kitaplar yazıldı, o kitaplardan birinin de Graham Bell’in telefonu icat etmesine ilham verdiği söylentisi günümüze kadar ulaştı. Mekanik Türk’ün satranç mekanizması maalesef bir müzedeki yangında yok oldu. Ancak yüksek teknoloji vaadiyle etrafına topladığı kalabalığı yıllarca bir güzel inandırarak, o yılların ilk teknoloji kandırmacasını tüm dünyaya yaşatmış oldu.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnsan emeği bu kadar ucuzken, kimin makinelere ihtiyacı olur?</h2>Yazar Tom Standage, The Turk: The Life and Times of the Famous&nbsp;adlı kitabında şöyle bir yorumda bulunuyordu:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 206, 20); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 206, 20); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Sanayi Devrimi'nin yeni makinelerinden farklı olarak Mekanik Türk, makinelerin eninde sonunda yüksek bir kapasiteye sahip olabileceği ihtimalini gündeme getirdi. Zihinsel aktivitenin yerini alabilecek bir icattı."</blockquote>Öyle de oldu. Bugün 1,93 trilyon dolar değerlemeye sahip olan e-ticaret devi Amazon, Mekanik Türk’ün hikayesinden oldukça etkilenmiş olacak ki 2015’de ilk defa duyurduğu Mechanical Turk sistemini halen kullanmaya devam ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir?&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.mturk.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Amazon Mechanical Turk (MTurk)</a> ürün etiketleri hazırlama, ürün detaylarını ya da isimlerini yazma gibi tekrarlayıcı görevleri çok düşük ücretlere—yaklaşık olarak 1 saate 1 dolar gibi—bir ödemeyle yaptırabileceğiniz bir sistem. Bu sistemde işi yaptıran ya da işi yapan olabilirsiniz. İşi yapan tarafsanız size verilen görevleri çok düşük ücretler karşılığında yapmayı kabul etmelisiniz.&nbsp;</li></ul>O zamanlar MTurk, ek gelir kazanmak isteyen öğrenciler için bulunmaz bir nimet gibi lanse edilmişti. Teknolojinin getirdiği kolaylık ve yerinden kalkmadan bilgisayar başından ek gelir kapısı oluşturma imkanı bolca övülüyordu. Ancak ortada pek öyle ileri bir teknoloji filan yoktu. Amazon’un bu servis için Mekanik Türk ismini seçmesi de adeta bu tezi doğrular nitelikteydi. Makine görünümlü gizli insan gücünü tartışmalı bir şekilde tarihe kazıyan sahte satranç makinesi insan emeğini bir kez daha ucuzlatmıştı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Just Walk Out</h2>Amazon’un Mekanik Türk ile ilişkisi sadece bununla sınırlı değildi. Bu tartışmalı, bir yandan da ileri görüşlü mekanizmadan tam 250 yıl sonra Amazon bu defa 2016’da benzer bir numaraya daha kalkıştı. Geçen Nisan ayında sonu gelen bu yapay zeka altyapılı ödeme sistemini, insansız ve kasiyersiz mağaza sistemi ile birleştiren “Just Walk Out” sistemi için epeyce reklam çalışması ve çeşitli anlaşmalar da yaptı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Öte yandan: Son haberler, bu "üstün" teknolojinin bir yapay zeka otomasyonu değil, Hindistan’daki Amazon çalışanları tarafından manuel olarak yürütülen bir sistem olduğunu ileri sürüyor. Yani Amazon'un kendisi Mekanik Türk oluyor.&nbsp;</li></ul>Şirketten cevap gecikmedi ve <a fr-original-style="" href="https://www.aboutamazon.com/news/retail/amazon-just-walk-out-dash-cart-grocery-shopping-checkout-stores" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yayımladıkları blog yazısıyla</a> bu iddiaları reddettiler. Çok övdükleri sistemlerini makine öğrenimi modellerinin güçlendirdiğini de yinelediler. <img src="https://images.aposto.com/2024/4/6/1715434626180.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.95" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Peki gerçek neydi?&nbsp;Müşterilerin kasada ürünlerini manuel olarak taratmasına gerek olmayan, tüm lojistiğin perde arkasındaki yapay zeka tarafından otomatik olarak halledildiği iddia edilen sistem, aynı 18. yüzyılda ortalığı kasıp kavuran sahte satranç makinesi Mekanik Türk'e benziyordu. Ancak Amazon'un sözde yapay zeka teknolojisi, aslında Hindistan'da masa başında oturan binlerce insan tarafından ve muhtemelen de oldukça düşük bir ücrete manuel olarak yaptırılıyordu.&nbsp;Genel olarak Amazon’un kendi blogunda da savunduğu üzere, yapay zeka modellerinin ilk başta bu şekilde eğitilmesi alışıldık bir şey olsa da Amazon bu teknolojiyi servis ederken yanıltıcı reklamlar kullanmaktan çekinmemişti. Sistem bu hâliyle "Fake it till you make it" mentalitesinin yeni ve uç bir örneğiydi.Amazon, bu teknolojiyi yapay zeka tarafından desteklenen sihirli bir çözüm olarak tanıtmaya yıllarca devam etti, ancak insan gücünü kullandıkları Hindistan'daki işgücünden hiç bahsetmedi. Amazon ayrıca mağazalarda sıra bekletmeyen kasiyersiz Just Walk Out teknolojisinin ve mağaza konseptininin detaylarını açıklamaya gerek duymadan dünyadaki büyük stadyum mağazaları, önemli havaalanları ve büyük bir üniversiteyle de anlaşmalar yaptı.&nbsp;Çıkan haberlerle birlikte apar topar bu teknolojiyi artık kullanmayacaklarını açıkladılar.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yarı pişmiş yapay zeka ürünleri&nbsp;</h2>Gerçek insanları yapay zeka ile değiştirmek teknoloji gündeminin en güncel ve en büyük ikilemi. Sektörün bu ikilemi, yapay zekayla aklama&nbsp;(AI washing) terimini de doğurdu.&nbsp;Nedir?&nbsp;"AI washing" bir ürünün veya hizmetin üzerine yapay zeka etiketini yapıştırarak veya yapay zeka özelliklerini abartarak gerçek değerinden daha fazla etki yaratma eylemini ifade ediyor.&nbsp;Amazon gibi bir devin bile hem müşterilerini hem de iş ortaklarını bu şekilde yanıltması, küçük girişimlerin bu yollara başvurmasının kaçınılmaz olacağı ihtimalini akıllara getiriyor.Teknoloji sektöründeki yapay zeka aldatmacası giderek yaygınlaşıyor. Avucumuza bırakılan ve çok değerli görünen bu devrim, devasa şirketlerle birlikte yeniden canlanan bir Truva atı mı; masanın altında saklanan bir satranç ustası var mı, soruları ise tartışılmaya devam edecek gibi görünüyor.

Quando AI

Teknoloji sektöründeki yapay zeka aldatmacaları giderek yaygınlaşıyor. 18. yüzyılın Mekanik Türk'ünden Amazon'un "Just Walk Out" sisteminin fos çıkmasına, dünden bugüne teknoloji kandırmacaları.

Mekanik Türk'ten Amazon'a teknoloji aldatmacaları

<img src="https://images.aposto.com/2023/8/6/1696086768344.jpeg" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="2.85" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">1️⃣&nbsp;Kitab-ı Siyah Kalem, Gülfem Pamuk:&nbsp;Yazar, ödüllü ve kapsamlı ilk eseri Kitab-ı Siyah Kalem’le tarihin karmaşık sorularından birini, çözümlenmesi güç bir muammanın peşine düşmeyi seçiyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anlatı hakkında:&nbsp;Kitap, gizemli Nakkaş Mehmed Siyah Kalem’in kimliğini, bir genç doktora öğrencisinin tez çalışması aracılığıyla ele alıyor. Erişilmez Mehmed Siyah Kalem figürü, tarihin bir diğer provokatif karakteri olan Fazlullah Esterabâdî’nin dönemi üzerinden yorumlanıyor. Pamuk’un bu perspektifi ve yorumu, Esma ve Elif isimli iki kadın karakter aracılığıyla, paralel bir hikâye örgüsüyle gelişiyor.</li></ul>2️⃣&nbsp;Atlas of AI: Power, Politics, and the Planetary Costs of Artificial Intelligence, Kate Crawford: Kitap, yapay zekânın siyasi yaşamı doygunlaştırıp gezegeni tükettiğinde ne olacağına odaklanıyor: YZ, kendimizi ve toplumlarımızı anlama biçimimizi nasıl şekillendiriyor?&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Teori: Ödüllü akademisyen Kate Crawford, 10 yılı aşkın bir çalışmaya dayanarak yapay zekâyı inceliyor. Bu, yapay zekânın, dünyadan çıkarılan minerallerden, düşük ücretli bilgi işçilerinden alınan emeğe, her eylem ve ifadeden alınan verilere kadar bir özütleme teknolojisi olduğu anlamına geliyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir değerlendirme: Financial Times’tan John Thornhill, kitabı "Yapay zekâ etrafındaki abartıya değerli bir düzeltme ve gelecek için faydalı bir kullanım kılavuzu." olarak yorumluyor.</li></ul>3️⃣ Veda, Kim Young-Ha:&nbsp;Bilim kurgu ve distopya türlerine bir saygı duruşu niteliğindeki kitap, Profesör Choi’nin robotlar ve hümanoidler üzerinde yoğunlaşan bir yapay zeka geliştirme merkezinde çalışmasını anlatıyor. Oğlu Cheol’u formal eğitimden uzak tutarak eğitimini kendi veriyor ve onun dış dünyayla etkileşimine izin vermiyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kurgu:&nbsp;Kitapta Cheol, babasının yanı sıra, ikisi robot biri canlı olmak üzere üç kediyle beraber güvenli bir ev ortamında büyürken dışarıdaki dünya yapay zekâyla insanların çatışması sonucu kaosa sürüklenmiş durumda.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İçerik:&nbsp;Bir gün yetkililer, insan mı hümanoid mi olduğu belirsiz olan Cheol’u bir toplama kampına götürürler. Orada, atıl durumdaki hümanoid ve robotlarla karşılaşan Cheol, varlığı hakkında yaptığı keşiflerle kaçmanın dışında bir seçeneği olmadığını fark eder. Cheol ve yoldaşları, toplum tarafından insan ve robot ikileminde yargılanacak bir duruma gelirler. Peki, gerçekte kim insandır? Hayatın ötesinde bir anlam arayışına girecek olan kimdir?</li></ul>

Aposto Gündem

<img src="https://images.aposto.com/2023/8/6/1696086768344.jpeg" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="2.86" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">1️⃣&nbsp;Tanrı ve Memeli Hayvanlar, Zeynep Kaçar: Kitap, tipik sevgili, mükemmel anne ya da kusursuz cazibe sembolü olmayı reddedip gerçek benliklerini ortaya koyma savaşı veren karakterlerin hikâyesini anlatıyor.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ek olarak:&nbsp;Zeynep Kaçar, daha önce Kabuk ve Yalnız romanlarıyla okurun dikkatini çekmişti.</li></ul>2️⃣ İnsanlığın Çocukları,&nbsp;P. D. James: Kitap, yok olma tehlikesi altındaki bir toplumun derinlemesine bir kurgusal analizi olarak "Acaba insanlığın sonuyla dünyanın sonu gerçekten iki farklı şey olabilir mi?" sorusuna odaklanıyor.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tanıtım yazısından: Birleşik Krallık, Xan Lyppiatt’ın otokratik yönetimi hakim. Lyppiatt'ın tarihçi olan kuzeni Theo Faren, bu karanlık dönemde kendine izole bir yaşam kurmuşken, Julian adlı genç bir kadınla olan "tesadüfen" karşılaşması, onu bir dizi isyancıyla bir araya getirir. Faren'ın yaşamı bu karşılaşma ile köklü bir şekilde değişir. Alacağı kararlar, insan neslinin kaderini belirleyecek niteliktedir.</li></ul>3️⃣ Sakinler, Hande Ortaç:&nbsp;Eser,&nbsp;rehabilitasyon merkezine umutla gelen bireylerin zamanla nasıl bir labirente sıkıştıklarını ele alıyor. "Dışarı"nın sınırlarının aslında ne kadar geniş olabileceğini, etrafı nasıl dönüştürebileceğini vurguluyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İçerik: Sakinler, insanın içsel yolculuğunu öne çıkararak, gerçek dönüşümün orada başladığına dikkat çekiyor.</li></ul>

<img src="https://images.aposto.com/2022/11/5/1672423440723.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.50" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">05 Ocak: Hayatı boyunca insanlara şans getirmesi için görevlendirilen, gizemli ve doğaüstü yeteneklere sahip bir kadın, ona kötülük yapanlardan hesap sormaya başlar. Nicolas Winding Refn’in neon ışığa doyuracağı 6 bölümlük <a fr-original-style="" href="https://www.netflix.com/title/81402987" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Copenhagen Cowboy</a>, biçimciliğin tavan yaptığı son işlerine benziyor, umarız biraz içi de doludur bu kez.05 Ocak: <a fr-original-style="" href="https://www.netflix.com/title/81025696" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ginny &amp; Georgia</a>’nın ikinci sezonunda Wellsbury'deki yaşamla baş etmeye çalışan Georgia ve Ginny'yi yeni ilişkiler ve zorluklar bekliyor.06 Ocak: Harry Melling’in Edgar Allan Poe’yu canlandırdığı <a fr-original-style="" href="https://www.netflix.com/title/81444818" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Solgun Mavi Gözler / The Pale Blue Eyes</a>’da Christian Bale de onun yardımıyla bir öğrencinin cinayetini soruşturan emekli dedektifi oynuyor. Louis Bayard’ın dilimize çevrilmemiş aynı adlı romanından uyarlandı.10 Ocak: <a fr-original-style="" href="https://www.netflix.com/title/81436777" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Baltalı Otostopçu / The Hatchet Wielding Hitchhiker</a>, 2 Şubat 2013'te California'daki yerel bir haber istasyonunda yayınlanmasının ardından viral olan videodaki Kai isimli gamsız otostopçunun yaptıklarını aydınlatmaya girişen bir belgesel.

Bu Hafta Ne İzlesem?

Bu sayının konusu olan yapay zekâ teknolojisi, aslında <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/630dc4d90046580006d7e8be" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">22. sayımızda</a> ele aldığımız DALL-E’nin yaratıcısı olan OpenAI şirketinin başka bir projesi. 30 Kasım’da piyasaya sürülen <a fr-original-style="" href="https://openai.com/blog/chatgpt/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ChatGPT</a>, sizin de OpenAI internet sitesi aracılığıyla test edebileceğiniz bir yapay zekâ chatbotu.&nbsp;Diyalog formatı, bu chatbotun yaptığı hataları kabul etmesine, yanlış öncüllere meydan okumasına, uygunsuz talepleri reddetmesine ve bir diyalogda birbirini takip eden soruları yanıtlamasına olanak tanır. Öyle ki, bu chatbota Edgar Allan Poe’nun ağzından bir hikâye yazdırabilir, espri yaptırabilir veya hatalı bir kodu nasıl düzeltebileceğinizi sorabilirsiniz. Kaliteli espriler yapmak için daha kırk fırın ekmek yemesi gerektiği söylenebilecek olsa da <a fr-original-style="" href="https://openai.com/blog/chatgpt/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ChatGPT</a>, Google gibi arama motorlarında aratılan türde sorulara cevap vermekte oldukça başarılı diyebiliriz.Belirtmekte fayda var ki hatasız kul olmadığı gibi <a fr-original-style="" href="https://openai.com/blog/chatgpt/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ChatGPT</a>’nin de bazı zorlandığı noktalar var. Yaratıcılarının da belirttiği üzere bu chatbot 2021’den sonra dünyada gelişen olaylar hakkında kısıtlı bilgiye sahip ve zaman zaman yanlış bilgi, zararlı talimatlar veya taraflı içerik üretebilir.

Yapay zekâ ve espri anlayışı

OpenAI'ın Yeni Chatbotu: ChatGPT

“Ekonomik konuları analiz ederken polisiye roman okuyarak edindiğim analiz yeteneğini çok kullanırım.” Polisiye okumaya kaç yaşında ve hangi eserlerle başladınız?M.E: Polisiye okumaya lise yıllarında başladım, demek ki 14-15 yaşlarındaymışım. Babamın hemen her alandan kitaplarla dolu büyük bir kitaplığı vardı. O kitaplıktaki polisiye bölümünde Arsene Lupin’in bütün maceraları, Agatha Christie’nin öyküleri ve&nbsp;Edgar Allan Poe’nun kitapları vardı. İlk kez Arsene Lupin’leri okuyarak başladım. Lupin, alışılmışın aksine adaleti temsil eden bir karakter değil, bir hırsızdır. Zenginden alıp fakire verir, arada kendi payını da alır. Bir çeşit Robin Hood gibidir. Sonra Holmes öykülerini ve Poe’nun öykülerini okudum. Polisiye okumaya klasiklerle başladım diyebilirim.Polisiye roman okumanın analitik düşünme yetisini beslediği de söylenir, özellikle doktora tezi yazanlara polisiye okumalarını öneren biliminsanları da var. Polisiye roman okudukça kendinizde gelişen yanlar tespit ettiniz mi?M.E: Kesinlikle aynı görüşteyim. İyi bir polisiye roman, insanın sürekli düşünmesini, bir sonraki hamlede ne olacağını, olayın nasıl gelişeceğini anlamaya çalışmasını tetikler. Polisiye romanı satranca benzetirim. Aradaki fark satrançta siz oynarsınız, polisiye romanda siz yazarın nasıl bir yol izlediğini anlamaya çabalarsınız. Polisiye roman okuyan dikkatli bir okur, olayın nasıl gelişeceğini tahmin etmeye çalışırken romandaki kişilerin yerine kendisini koyar. Bir yandan suçu işleyen kişinin bunu nasıl yapmış olabileceğini tahmin etmeye, bir yandan da suçu ortaya çıkarmaya, suçluyu yakalamaya çalışan kişinin neler yapması gerektiğini anlamaya çalışır. Bütün bunlar kişinin akıl yürütme ve analiz yapma yeteneğini geliştirir. Ben, ekonomik konuları analiz ederken polisiye roman okuyarak edindiğim analiz yeteneğini çok kullanırım. Bir ekonomik ya da sosyolojik konuyla ilgili verileri ve bilgileri önüme aldığımda hemen bunlar arasındaki ilişkilere bakarak olay yeri incelemesine benzer bir analizle işe başlarım. Bu tür bir yaklaşımın olayları anlama ve yorumlama konusunda çok yararını gördüğümü söyleyebilirim. O nedenle öğrencilerime de polisiye okumalarını öneririm.Ekonomi kitaplarınız on binlerce okura ulaştı, Türkiye’de yorum ve tespitleri merakla beklenen bir ekonomistsiniz. Bu sırada ilk polisiye romanınız Inferis’i yazdınız, nasıl karar verdiniz Inferis’i yazmaya?M.E: Ekonomi alanında yazdığım kitapların çok satmasının ve beğenilmesinin en önemli nedeni karmaşık konuları basit ve anlaşılır biçimde anlatması sanırım. Ünlü futbolcu Johan Cruyf’un bir sözü var: “Futbol basit bir oyundur, zor olan onu basit oynamaktır.” Bence bu söz, yaşamın her alanı için geçerli. Bu yaklaşımı ekonomi kitaplarıma uyguladım ve sanırım o nedenle çok beğenildi bu kitaplar. Benzer bir yaklaşımı Hitit tarihini öyküler halinde anlatan Anitta’nın Laneti’nde de uyguladım. Bir çeşit “naif yaklaşım”la yazdım. Onlar da benzer şekilde çok beğenildi ve çok sattı. Şimdi de aynı yaklaşımı polisiye romanlarımda uyguluyorum. Bunu yaparken basit bir suç ve onun peşindeki kişiden biraz fazlasını anlatmaya, siyasetçi-işinsanı ve bürokrasi arasında oluşan ve toplumun aleyhine gelişen çıkar birliğinin yol açtığı çürümeyi de yansıtmayı amaçlıyorum. Tabii polisiyede olaylar karmaşık olduğu için olayları kurgulamayı değil ama anlatımı basit tutmaya çaba gösteriyorum. Inferis, uzun süredir yaşadığımız giderek artan mali suçlar, kamu kesiminin servetine yönelik tasallutlar, kamu kesimindeki çürümüşlükler gibi konularda uzun zamandır yazmak istediklerimin bir sonucu olarak ortaya çıktı. Sonuçta bu isteği öyküleştirmeye karar verdim ve başladım yazmaya.<img src="https://images.aposto.com/2021/9/4/1635405794135.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.68" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Inferis’le ilgili ilk fikrin ortaya çıkışından raflara girmesi arasındaki süre ne kadardı, polisiye yazarken diğer kitaplarınızdan farklı olarak nasıl bir ön çalışma yaptınız?M.E: Aslında yazmam çok uzun sürmedi, sanırım 6-7 aydan uzun değildi yazma sürem. Ama düşünmem yıllar sürdü. Zihnimin bir köşesinde romanda geçen olayları ve kişileri sürekli kurguladım. Bazı teknik konularla ilgili araştırmalar yaptım. Örneğin evin içinde atılan bir merminin bahçeden duyulmaması için tabancaya susturucu takılması yeterli midir sorusunu sorduğumda ve bunu araştırdığımda çok daha düşük ses çıkaran subsonic mermi&nbsp;diye bir mermi çeşidi olduğunu öğrendim ve bu bilgiyi kullandım. Çoğu kez yazdıkça tereddüt ettiğim konuları araştırıp yazdıklarımı ona göre düzelttim. Neyse ki günümüzde insan oturduğu yerden Google üzerinden birçok araştırmayı yapabiliyor. Eskiden olsa kütüphanelere taşınmak gerekirdi.&nbsp;Polisiye film ve dizilerde favorileriniz hangisi?M.E: Yakın geçmişte izlediğim iki dizi var: Lupin&nbsp;ve Sherlock. Sevdiğim iki karakter üzerine kurgulandığı için ikisini de beğendim. Lupin dizisinde Arsene Lupin yok ama onun yöntemlerini uygulayan bir karakter var. Sherlock ise günümüze uyarlanmış. Bence ikisi de genç kuşaklara bu karakterleri anlatıp sevdirebilmek için çok iyi düşünülmüş. Çünkü bugünün kuşaklarına mesela Agatha Christie’nin “Otuz Tabutlu Ada” öyküsünde bir adada, ada dışından kimseyle iletişim kuramadan kalmayı anlatamazsınız. Cep telefonlarının bu kadar yaygın olduğu bir ortamda yetişmiş bir insan bunu hayal edemez. O nedenle bu tür uyarlamalar bence çok yerinde. Polisiye film olarak da favorim Olağan Şüpheliler, Rezervuar Köpekleri, İçerideki Adam, Raydan Çıkanlar’ı da ilk aklıma gelen filmler arasında sayabilirim. Komedi polisiye türünde Peter Sellers’ın sarsak polis müfettişi Clouseau’yu canlandırdığı Pink Panther filmlerini defalarca izlemişliğim vardır. Bir de Türk filmi söyleyeyim yine komedi/polisiye türü: Cinayet Süsü. O da çok eğlenceliydi.

Mahfi Eğilmez Anlatıyor

Mahfi Eğilmez

Zappa Zamanlar

Yapay zeka ve insanlığın geleceği

“Makinalaşmak istiyorum. Trrrrum, Trrrrum, Trak Tiki Tak!"

Çevirmen olarak tanıdığımız Armağan Ekici’nin 2016’da yayımladığı ve Cevdet Kudret Edebiyat Ödülü’nü aldığı ilk deneme kitabı Lacivert Taşından Tabletler’i, geçtiğimiz yıl yayımladığı Umut, kendi enkazından takip etti. Ekici ile kendi yazma sürecinden çevirmenliğine, okurluğundan sevdiği yazarlarla uzanan ve bize o üzerine düşündüğümüz cümleleri anımsatan bir sohbet ettik. Geriye o cümlelerin içinde geçtiği kitaplar ve akılda kalan birkaç söz kaldı.Dergilerden yazılarınızı takip ederken ilk kitabınız Lacivert Taşından Tabletler’i 2016 yılında; Umut, kendi enkazından’ı 2019’da yayımladınız. Bu kitapları oluşturma sürecinden biraz bahseder misiniz?Bu iki kitap, 2002’den beri çeşitli mecralar için yazdığım yazılardan birer seçme. Yazıları belli bir mantık içinde sıralamaya, tekrarlardan kaçınmaya çalıştım, tüm yazıları tekrar gözden geçirdim. Bu sayede daha kalıcı, daha derli toplu bir biçimde derlenmiş oldular; kitaptan okuyunca, yazılardaki ortak meseleler daha açıkça görülüyor.Bu kitapların ortaya çıkışını Cem İleri’nin vizyonuna, cesaretlendirmesine borçluyum. Tamamen deneme türüne adanmış bir serinin yapılabileceğini, okunmaya değer Türkçe ve çeviri kitapların bu seride bir araya getirebileceğini gösterdi. İlk başta, daha tamamen niyet aşamasındayken “bunları kimse okumayacak” diye şakalaşıyorduk, ama sonra (serinin geneli için konuşuyorum) bunun böyle olmadığını, bu kitapların takdir edildiğini sevinerek gördük.&nbsp;<h2>“Bir dildeki meramı, kelimelerin sadece anlamlarını değil de cümlenin arkasındaki daha derin hissi yakalayıp onu Türkçede tekrarlamanın yolunu bulmayı; bir de oyuncaklı, bir dildeki dil oyunlarının başka bir dilde benzerlerini bulmayı gerektiren çeviri sorunlarıyla uğraşmayı çok seviyorum."</h2>Raymond Queneau, James Joyce, Lewis Carroll, Edgar Allan Poe gibi birçok yazarın eserini Türkçeye çevirdiniz. Bu çeviri yolculuğu nasıl başladı?&nbsp;1989’da Metis Çeviri dergisinin bir sayısında Lewis Carroll’un anlamsız şiiri Jabberwocky’nin farklı çevirilerinin karşılaştırılmasını büyük ilgiyle, heyecanla okuduğumu hatırlıyorum.&nbsp;Eski defterleri karıştırınca çok kısa çeviri denemelerine 1993 civarında başladığımı gördüm. Bir dildeki meramı, kelimelerin sadece anlamlarını değil de cümlenin arkasındaki daha derin hissi yakalayıp onu Türkçede tekrarlamanın yolunu bulmayı; bir de oyuncaklı, bir dildeki dil oyunlarının başka bir dilde benzerlerini bulmayı gerektiren çeviri sorunlarıyla uğraşmayı çok seviyorum.&nbsp;Bir kitabı çevirme süreci nasıl işler, anlatır mısınız?Önce büyük bir hızla çalışıyor, yazım hataları, kelime sırası yanlışları olsa da Türkçede anlamı veren bir metin hazırlıyorum. Sonra bu metni tekrar tekrar okuyarak hataları ayıklıyor, bir yandan da anlam tercihlerini sorguluyorum. Bir cümleyi, bir kelimeyi yanlış anlamış olabilirim, tekrarlanarak kullanılan bir kavramı tutarlı çevirmemiş olabilirim, kitabın sonundaki bir çeviri tercihi dönüp baştakileri gözden geçirmeyi gerektirebilir... Bu türden kontroller. Eğer varsa, açıklamalı, güvenilir bir edisyonu kullanarak çevirinin açıklamalara uyup uymadığını kontrol ediyorum.&nbsp;Anlamadığım, bilemediğim jargon ya da gündelik kullanım karşıma çıkınca o ifadenin o kitabın dışında nasıl kullanıldığını internetten epey aradığım da oluyor. Bir de istese o kitabı kendisi çevirebilecek düzeyde ikinci bir gözün çeviriye bakmasında her zaman büyük fayda var.&nbsp;En son Alberto Manguel’in Resimleri Okumak’ını çevirdim, Merve Çanak gözden geçirdi, hem yer yer atladığım cümleleri yakaladı (bu, çeviri hatalarının en insani olanı ve ancak kaynak metinle satır satır karşılaştırınca yakalanabiliyor) hem de yaptığı dil, üslup ve terminoloji önerileri sayesinde metne bir sihirli değnek değmiş gibi oldu.<h2>“Doğru mu anlaşılmış?” “Metin bunu mu diyor?” sorusunu kendime çok sık soruyorum, bazen ikna olmayınca araştırıp asıl metne, başka çevirilere baktığım oluyor.</h2>Siz bir okur olarak çeviri kitapları okurken nelere dikkat edersiniz?“Doğru mu anlaşılmış?”, “Metin bunu mu diyor?” sorusunu kendime çok sık soruyorum, bazen ikna olmayınca araştırıp asıl metne, başka çevirilere baktığım oluyor. Metindeki incelikleri görüp Türkçede bunları tekrarlayan çevirilerle karşılaştığımda çok mutlu oluyorum. Meraklısına üç&nbsp;çeviri tavsiye edeyim: Seniha Akar’dan Kapanda Üç Kaplan, Cemal Yardımcı’dan Kayboluş,&nbsp;Özde Duygu Gürkan’dan Şeytanın Sözlüğü.Tanpınar, Joyce, Kazancakis, Necatigil, Oktay Rifat, Melih Cevdet ve bunun gibi isimlerden yazılarınızda bahsediyorsunuz. Sizin özel yazarlarınız kimler, başucunuzda kimler durur?Saydığınız bu malum isimler yanında, bugünlerde epey uzun ve derin bir projenin içindeyim, Beckett’ın tüm eserlerini mektupları ve hayat öyküsüyle yan yana okuyorum.&nbsp;Son olarak şu an masanızda neler var, yeni bir kitap ya da yeni bir çeviri görecek miyiz yakın zamanda?Alberto Manguel’in Resimleri Okumak’ının eli kulağında, sonra da Ulysses’i anlamakta çok faydalandığım, çok sevdiğim kitaplardan biri olan Harry Blamires’ın Ulysses rehberi, The New Bloomsday Book hazırlanıyor.&nbsp;

Edgar Allan Poe ile ilgili hikayeler